Verhaal van joods buurmeisje leeft voort door Stolpersteine

De Amsterdamse oma van mijn vriendin Tiska zag in het voorjaar van 1943 hoe haar Joodse vriendinnetje werd opgehaald. Het was een verhaal dat haar oma Mimi nooit meer losliet. Op 18 april was ik aanwezig bij het plaatsen van struikelstenen voor Floortje en haar familie in Amsterdam. Dankzij dit unieke project leven de verhalen over de vermoorde mensen voort.  

“Neem de menschen zoals ze zijn,

Weest zoals gij hen zoudt wenschen

Dan zult gij met alle menschen

Elk met u tevreden zijn”

Dit versje schreef Floortje Pels op 20 juni 1940 in het poëziealbum van haar vriendinnetje Mimi. Drie jaar later zag Mimi door het raam van haar woonkamer dat haar Joodse vriendinnetje in het huis tegenover werd opgehaald en weggevoerd. Ze zou op 30 april 1943 worden vermoord in Sobibor. Ook Floortjes vader, moeder, drie broers, haar zus met haar man overleefden de oorlog niet.

Het was een verhaal dat Mimi haar hele leven niet meer losliet. Ze vertelde het vaak aan haar kleindochter (en mijn vriendin) Tiska Ikking (43). Zij besloot drie jaar geleden een crowdfundingactie te starten om Stolpersteine, ofwel struikelstenen, te laten plaatsen op de plek waar Floortje en haar familie hadden gewoond: op het adres tegenover haar oma in de Pieter van den Doesstraat in Amsterdam West en voor deur van het oude huis van haar tante aan de Retiefstraat in Oost. Op 18 april plaatsten stratenmakers van de gemeente deze stenen in samenwerking met de stichting Stolpersteine.

Verbinding door struikelstenen

Ik was aanwezig bij de plaatsing van de stenen en dat was een bijzonder moment. De nietsvermoedende bewoonster aan de Retiefstraat kwam naar buiten om te kijken wat er aan de hand was, terwijl de stratenmakers een tegel verwijderden om de struikelstenen te plaatsen. Tiska vertelde ondertussen het verhaal over haar oma en Floortje aan de bewoonster van het huis. op deze plek staat nu een nieuwbouwcomplex. Dit zorgde voor een mooi moment van verbinding en herdenking. De buurvrouw nodigde Tiska uit om vooral binnenkort langs te komen om uitgebreider te vertellen over dit bijzondere verhaal, zodat zij dit ook kon delen met andere buurtbewoners. Daarna poetsten de stratenmakers de stenen mooi op en legden we, naar joods gebruik, steentjes op de struikelstenen.

Dat het drie jaar duurde kwam niet doordat de crowdfundingsactie een lange tijd in beslag nam. Dat geld voor de stenen had Tiska in een oogwenk bij elkaar, maar de wachttijd voor de Stolpersteine is inmiddels flink opgelopen. En mensen op leeftijd krijgen bijvoorbeeld voorrang bij een aanvraag voor een bekende.

 Emotioneel moment

De Stolpersteine zijn bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij begon dit project om de slachtoffers van het naziregime te herdenken, vooral Joden, maar ook Roma, Sinti, verzetsstrijders en anderen die door de nazi’s zijn vervolgd of vermoord. De kleine messing steentjes worden geplaatst in het trottoir voor de laatste woning van de slachtoffers, zodat voorbijgangers letterlijk “struikelen” over hun herinnering en zo hun namen en levens niet worden vergeten.

Demnig begon met het Stolpersteine-project in 1992. Zijn eerste steen plaatste hij in Keulen, en vanaf 1996 begon hij het project officieel uit te breiden naar andere steden in Duitsland en later in heel Europa. Zijn gedachte achter het project is dat een mens pas vergeten is als zijn naam vergeten is. Een unieke manier van het verhaal levend houden.

“Het was een emotioneel moment om de stenen te laten plaatsen”, zegt Tiska. “Deze mensen zijn weggevaagd uit de samenleving, maar hebben nu toch weer een plek gekregen. Mijn oma is overleden en kan niet meer over Floortje vertellen. Op deze manier blijft het verhaal voortleven.”

Wil je meer  lezen over storytelling? Abonneer je dan HIER op mijn nieuwsbrief op Substack.